Δυσφαγία: Αίτια, συμπτώματα και συνέπειες

Η κατάποση είναι μια καθημερινή διαδικασία, στην οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν αφιερώνουμε καμία ιδιαίτερη προσοχή. Ένα υγιές παιδί καταπίνει περίπου 1000 φορές την ημέρα ενώ ένας υγιής ενήλικας από 600 έως 2000 φορές την ημέρα. Ως εκ τούτου, η κατάποση συγκαταλέγεται στις πλέον συχνότερες κινητικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Χρησιμεύει στην μεταφορά του σάλιου, των υγρών και των στερεών τροφών από τη στοματική κοιλότητα στο στομάχι.   Ωστόσο, η κατάποση της τροφής είναι κάτι μεγαλύτερο από μια απλή φυσική διαδικασία. Αρχίζει πολύ πριν βάλουμε την τροφή στο στόμα μας. Με τις αισθήσεις της όσφρησης και της όρασης αρχίζουμε να προσδοκούμε την γεύση της και τη δική μας ευχαρίστηση.

Για μια φυσιολογική κατάποση απαιτείται ένα υγιές νευρικό σύστημα, ορισμένες δομικές προϋποθέσεις στην περιοχή του φάρυγγα και λάρυγγα, καθώς επίσης και ένα λειτουργικά ικανό μυϊκό σύστημα.

Οποιαδήποτε δυσλειτουργία στο μηχανισμό μάσησης και κατάποσης, που έχει ως αποτέλεσμα την ελλιπή και αρκετές φορές επικίνδυνη σίτιση των ατόμων με προβλήματα κατάποσης ορίζεται ως δυσφαγία.  Η εμφάνιση προβλημάτων κατάποσης μπορεί να είναι επακόλουθο ελλιπούς ωρίμανσης του κεντρικού νευρικού συστήματος ή άλλης νευρολογικής ασθένειας, εγκεφαλικής παράλυσης, σχιστίας, κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης, εγκεφαλικού επεισοδίου, καρκίνου του στόματος ή λάρυγγα ή άλλων προβλημάτων του αναπνευστικού ή πεπτικού συστήματος.

Μερικά από τα σημαντικότερα συμπτώματα της δυσφαγίας που αποτελούν σαφείς ενδείξεις για την ύπαρξη μιας τέτοιας μορφής διαταραχής είναι ο πνιγμός ή βήχας κατά τη διάρκεια ή μετά την κατάποση υγρών ή στερεών τροφών, η επιβραδυμένη σίτιση ή άρνηση σίτισης, η ανεξήγητη απώλεια της όρεξης και η μείωση του σωματικού βάρους, ο πόνος ή το αίσθημα εμποδίου κατά την κατάποση, η διαφυγή τροφής και υγρών από τη μύτη, η προσκόλληση τμημάτων της τροφής στο λαιμό ή στο ύψος του στήθους, η αδυναμία διαχείρισης των εκκρίσεων (σιελόρροια) και οι τυχόν αλλαγές στην ποιότητα της φωνής μετά την κατάποση της τροφής ή των υγρών (γάργαρη φωνή). Όμως, η απουσία αυτών των προβλημάτων δεν μεταφράζεται κατ’ ανάγκη στο ότι ο ασθενής καταπίνει με ασφάλεια.

Εκτιμάται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους αντιμετωπίζουν  για μικρό χρονικό διάστημα μια δυσκολία στην κατάποση, αλλά και ένα ποσοστό ανθρώπων που πλησιάζει το 10% αναγκάζονται να ζήσουν σε χρόνια βάση με τα προβλήματα αυτά. Η έκταση αυτών των προβλημάτων μπορεί να ποικίλλει από μια μικρή δυσχέρεια έως την πλήρη αδυναμία κατάποσης.

Τα ηλικιωμένα άτομα ανήκουν στην ομάδα ανθρώπων με την μεγαλύτερη επικινδυνότητα διότι στην πλειοψηφία τους χαρακτηρίζονται από μια φθίνουσα πορεία σε αρκετές φυσιολογικές λειτουργίες που ελέγχονται από το κεντρικό νευρικό σύστημα.   Οι πιο σοβαρές επιπτώσεις της δυσφαγίας είναι ο υποσιτισμός, η αφυδάτωση και οι φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος.

Παράλληλα με τις συνέπειες που επιφέρει η διαταραχή στην υγεία του ασθενή, δεν πρέπει να υποτιμηθεί η ψυχοκοινωνική της διάσταση. Ένας ασθενής που βήχει συχνά κατά τη διάρκεια του γεύματος, δεν μπορεί πλέον να απολαύσει και να συμμετέχει σε ένα τόσο σημαντικό κοινωνικό γεγονός, το φαγητό. Το αποτέλεσμα είναι να αποσύρεται κοινωνικά και να οδηγείται στην εσωστρέφεια.

Η έγκαιρη αξιολόγηση, παρέμβαση και συμβουλευτική των ατόμων με δυσφαγία απαιτούν εξειδικευμένη γνώση, εμπειρία και την συνεργασία διαφόρων ιατρικών και θεραπευτικών ειδικοτήτων.  Ένας εξειδικευμένος λογοθεραπευτής μπορεί να αξιολογήσει τα προβλήματα του ασθενή και να τον εκπαιδεύσει σε ειδικές ασκήσεις με στόχο την πιο ασφαλή και αποτελεσματική κατάποση. Σε μερικές περιπτώσεις, απαιτείται η παραπομπή σε ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις που απεικονίζουν ολόκληρο τον μηχανισμό κατάποσης.