Η πανταχού παρούσα «Επικοινωνία»

«Μα καλά, επικοινωνείς;», «Το παιδί σας μοιάζει να μην έχει τη διάθεση να επικοινωνήσει», «Η καλή επικοινωνία βοηθά να διατηρηθεί η σχέση», «Αυτός δεν είναι καλά, δεν επικοινωνεί», «Απλά μια μέρα σταμάτησε να επικοινωνεί». Τι είναι όμως, πια, αυτή η «επικοινωνία» και είναι το ίδιο με το να μιλάμε σε έναν συνάνθρωπο μας; Όχι, ακριβώς. Γιατί, για την επικοινωνία δεν χρειάζονται πάντα λέξεις. 

Επικοινωνία είναι η μετάδοση ή αλλιώς η μεταφορά ενός μηνύματος, μια ιδέας ή μιας σκέψης από έναν άνθρωπο σε έναν άλλο. Χωρίζεται στην εξωλεκτική και τη λεκτική επικοινωνία. Η εξωλεκτική σημαίνει ότι μπορώ να μεταφέρω ένα μήνυμα χωρίς να χρησιμοποιήσω λέξεις. Σκεφτείτε πόσες φορές δείχνουμε μέσα στην ημέρα πράγματα που θέλουμε γύρω μας αν δυσκολευτούμε να θυμηθούμε την ονομασία τους ή πόσες φορές σηκώνουμε το φρύδι μας όταν ακούμε κάτι που μας φαίνεται υπερβολικό ή παράξενο ή ρολάρουμε τα μάτια μας όταν ακούμε κάτι επανειλημμένα και μας έχεις κουράσει ή τέλος, σηκώνουμε τους ώμους μας σε μια απάντηση του τύπου «δεν ξέρω». Όλες αυτές οι περιπτώσεις είναι παραδείγματα εξωλεκτικής επικοινωνίας γιατί μεταφέρουμε το μήνυμα μας - θυμού, χαράς, αγανάκτησης, κούρασης - χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε λέξεις.  Και η άλλη μορφή της είναι η λεκτική. Εκεί που χρησιμοποιούμε λέξεις, δηλαδή λόγο. Ο λόγος έχει απώτερο σκοπό την επικοινωνία και ίσως - σε ορισμένες περιπτώσεις -  να μην είναι ο μόνος τρόπος να επικοινωνήσουμε. 

Η επικοινωνία είναι μια ικανότητα που εξελίσσεται διαρκώς. Ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη προδιάθεση για επικοινωνία. Είμαστε εκ γενετής, κοινωνικά όντα. Δεν αναπτύσσουν, όμως, όλοι οι άνθρωποι την επικοινωνία με τον ίδιο τρόπο. Η προ – διάθεση για επικοινωνία ενδέχεται να επηρεαστεί από παράγοντες με νευρο – βιολογικό υπόβαθρο, όπως η ύπαρξη διαταραχών στο φάσμα του αυτισμού όπου τα παιδιά «μοιάζουν» να μην θέλουν να επικοινωνήσουν με άλλους ανθρώπους, κάτι που για όλους τους υπόλοιπους μοιάζει τόσο αβίαστο και φυσικό. Επίσης, η ύπαρξη αναπτυξιακών γλωσσικών διαταραχών ενδέχεται να δημιουργήσει δυσκολίες στον τρόπο έκφρασης ενός παιδιού αν δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς το λεξιλόγιο του ή δυσκολεύεται να θυμηθεί τις κατάλληλες λέξεις την ώρα που προσπαθεί να συντάξει μία πρόταση.

Όμως, ακόμα και αν δεν υπάρχει ιστορικό που να επηρεάζει εξ αρχής τον τρόπο που επικοινωνούμε, η επικοινωνία μας – γενικά – μπορεί να επηρεαστεί και από άλλες παραμέτρους. Η συναισθηματική μας κατάσταση ενδέχεται να επηρεάσει τον τρόπου που επικοινωνούμε (δεν επικοινωνούμε το ίδιο αποτελεσματικά όταν είμαστε, για παράδειγμα, κουρασμένοι), ή η έλλειψη  εξάσκησης των επικοινωνιακών δεξιοτήτων μπορεί να κάνει μερικούς ανθρώπους να μοιάζουν αντικοινωνικοί. Επιπλέον, επηρεάζεται ο τρόπος επικοινωνίας των ανθρώπων που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιο – εγκεφαλική κάκωση ή στην περίπτωση ύπαρξης κάποιας νευρο - εκφυλιστικής νόσου, όπως η νόσος Alzheimer.

Στην περίπτωση που υπάρχει μειωμένη ικανότητα μεταφοράς της πληροφορίας ή του μηνύματος  για οποιονδήποτε λόγο, τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες, ίσως αναπτύξουν άλλες παράδοξες ή όχι και τόσο λειτουργικές συμπεριφορές. Ο ρόλος του λογοθεραπευτή είναι να εντοπίσει την πηγή των δυσκολιών  ενός ατόμου στις προσπάθειες που κάνει για να μεταφέρει τα μηνύματα που θέλει και να βρει τρόπους – διόδους ώστε να το πετύχει. Ο λογοθεραπευτής έχει στόχο να αυξήσει τη λειτουργικότητα ενός ατόμου στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό.

Η επικοινωνία υπάρχει πάντα και παντού. Οι δεξιότητες μας αναπτύσσονται και εξελίσσονται συνεχώς. Όσο πιο ανεπτυγμένες επικοινωνιακές δεξιότητες έχουμε, τόσο πιο εύκολη και αβίαστη γίνεται και η καθημερινότητα μας.

Αγγελική Βέργου
Λογοθεραπεύτρια