Σιγή ιχθύος…
«Σου έφαγε η γάτα την γλώσσα;», «Αυτό το παιδί στόμα έχει και μιλιά δεν έχει;»,
« Μα γιατί δεν μιλάς;», «Είναι ντροπαλός.», «Δεν έχω ακούσει ποτέ τη φωνή του…»
Αυτά και άλλα τόσα λέγονται από γονείς, συγγενείς και τρίτα πρόσωπα για το παιδί που δεν απαντά και δεν μιλά μπροστά σε πρόσωπα από το μη οικείο περιβάλλον. Πρόκειται για παιδιά τα οποία έχουν τον λόγο αλλά τηρούν σιγή ιχθύος, όταν βρεθούν σε κοινωνική συνδιαλλαγή με άλλα πρόσωπα ανεξαρτήτως σχέσης και ηλικίας. Αυτή η σιωπή λοιπόν δεν είναι άλλη από την Επιλεκτική ή Εκλεκτική Αλαλία.
Τι γνωρίζουμε για την Επιλεκτική ή Εκλεκτική Αλαλία;
Η Επιλεκτική αλαλία είναι μια πολύπλοκη παιδική αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την ανικανότητα του παιδιού να μιλήσει και να επικοινωνήσει αποτελεσματικά σε επιλεγμένες κοινωνικές καταστάσεις, όπως το σχολείο. Τα παιδιά αυτά έχουν την ικανότητα να μιλάνε και να επικοινωνούν σε περιβάλλοντα που τους εμπνέουν ασφάλεια, χαλαρότητα και άνεση. Συναντάται συνήθως στην παιδική ηλικία (συνήθως στα 3-8 ετών), στη σχολική ζωή και σπανιότερα στην ενήλικη. Περισσότερα από 90% των παιδιών με επιλεκτική αλαλία παρουσιάζουν επίσης κοινωνική φοβία ή κοινωνικό άγχος. Η διαταραχή είναι ιδιαιτέρως επίπονη για το παιδί. Τα παιδιά και οι έφηβοι με επιλεκτική αλαλία εμφανίζουν μία πραγματική φοβία για την ομιλία, για την κοινωνική αλληλεπίδραση και γενικά για καταστάσεις όπου απαιτείται από αυτούς η επικοινωνιακή συμμετοχή.
Μερικά από τα χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι η δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις, στη δημιουργία φίλων και στην κοινωνική συνδιαλλαγή. Παράλληλα, παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία στην πολυκοσμία και σε άγνωστα για αυτά περιβάλλοντα. Σε αντίθεση με τους συνομηλίκους τους, δε συμμετέχουν σε δραστηριότητες που απαιτείται η λεκτική επικοινωνία και δεν ανταποκρίνονται σε ερωτήσεις ενώ, στέκονται ακίνητα και «παγωμένα» όταν αισθάνονται ανησυχία. Αξίζει να σημειωθεί η εσωστρέφεια όπου δημιουργείται λόγω του άγχους στην λεκτική επικοινωνία. Τα παιδιά αυτά κλείνονται στον εαυτό τους και δεν εξωτερικεύουν σκέψεις και συναισθήματα ακόμα και να κάνουν έκκληση βοήθειας σε τυχόν ατύχημα ή περίπτωση κινδύνου. Η συσσώρευση όλου αυτού του άγχους και της συναισθηματικής συστολής που βιώνουν τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία έχουν ως απόρροια την περιθωριοποίησή τους καθώς και την εμφάνιση ψυχικών εντάσεων και δυσλειτουργικών συμπεριφορών.
Επιλεκτική Αλαλία και σχολείο…
Αν και τα παιδιά αυτά είναι ιδιαίτερα ομιλητικά στο σπίτι προς τους γονείς και τα αδέρφια τους, στο σχολικό περιβάλλον δεν συμβαίνει αυτό. Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο σχολείο, παρουσιάζοντας ανεπάρκεια στις γλωσσικές και κοινωνικές δεξιότητες λόγω του κοινωνικού άγχους που τα διακατέχει. Κάποια άλλα μπορεί να ψιθυρίζουν ή να μιλάνε σε μεμονωμένα άτομα, ενώ αδυνατούν να μιλήσουν με τους δασκάλους τους ή τους περισσότερους συνομήλικους, γεγονός που μειώνει τόσο την κοινωνική όσο και την ακαδημαϊκή τους θέση στο σχολείο. Βαδίζοντας από την προσχολική εκπαίδευση στην σχολική όπου οι απαιτήσεις αυξάνονται, γίνονται εμφανείς οι δυσκολίες των παιδιών, τόσο από τους συμμαθητές, όσο και από τους εκπαιδευτικούς. Οι συμμαθητές του παιδιού με επιλεκτική αλαλία μπορεί να το προσεγγίζουν αλλά στη συνέχεια παραιτούνται και δεν τον εντάσσουν στην παρέα τους, απορρίπτοντάς το παιδί και βάζοντας την ταμπέλα «το παιδί που δε μιλά».
Στην σχολική αίθουσα, το παιδί παραμένει αδρανές και δεν συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία. Λόγω της αδυναμίας του παιδιού με επιλεκτική αλαλία για λεκτική έκφραση, στερείται από ευκαιρίες να εκτεθεί προφορικά και να ρωτήσει τυχόν απορίες, με αποτέλεσμά να υστερεί ακαδημαϊκά σε σχέση με τους συμμαθητές του. Έτσι συνήθως δεν μπορούν να αναδειχθούν οι μαθησιακές ικανότητες του παιδιού και να αξιολογηθούν αντιπροσωπευτικά από τους εκπαιδευτικούς. Οι εκπαιδευτικοί είναι συνήθως τα πρόσωπα που αντιλαμβάνονται την δυσκολία του παιδιού παρατηρώντας πρώτοι τα συμπτώματα λεκτικής απομόνωσης του παιδιού ή/και ελλιπούς συμμετοχής και ενημερώνουν τους γονείς. Η αναζήτηση βοήθειας και η διερεύνηση της δυσκολίας κρίνονται απαραίτητα για την αντιμετώπιση της δυσκολίας του παιδιού.
Πώς μπορώ να βοηθήσω ένα παιδί με Επιλεκτική Αλαλία;
Αναπτύξτε σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί.
- Μην το πιέζετε να μιλήσει, μην το παρακαλείτε, μην το τιμωρείτε ή αντίθετα μην το επιβραβεύετε όταν μιλάει ή όταν δεν μιλάει. Γενικά, χρειάζεται να μην ενισχύετε με οπουδήποτε τρόπο το άγχος του παιδιού, το οποίο συνδέεται με την ομιλία του. Προσπαθήστε να μεταδώσετε την κατανόησή σας στο παιδί για το φόβο του. Εξηγήστε στο παιδί ότι θέλετε να το βοηθήσετε και ότι θα κινείστε σταδιακά χωρίς να το πιέσετε να μιλήσει, παρά μόνο όταν αυτό θα είναι έτοιμο.
- Ένα παιδί με επιλεκτική αλαλία μπορεί να νιώσει λιγότερο άγχος όταν καλείται να μιλήσει σε ένα περιβάλλον με χαμηλή μουσική ενώ πιο δύσκολο πλαίσιο μπορεί να είναι ένα θορυβώδες περιβάλλον όπως μια τάξη, όπου το παιδί θα πρέπει να μιλήσει μπροστά σε όλους τους συμμαθητές του.
Δημιουργήστε μία δομημένη ρουτίνα.
Μη δομημένες καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν άγχος στο παιδί με επιλεκτική αλαλία. Ενημερώστε το παιδί για τυχόν αλλαγές στην ρουτίνα – στο πρόγραμμα. Προσπαθήστε να καθορίσετε ποια πλαίσια και καταστάσεις είναι πιο εύκολα αλλά και τα πιο δύσκολα για το παιδί.
Ανακαλύψτε εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας
Ας μην ξεχνάμε πως η επικοινωνία δεν είναι μόνο λεκτική αλλά και μη λεκτική. Ανακαλύψτε εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας και ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων όπως για παράδειγμα, ζωγραφίστε κάτι και δώστε του να σας συνεχίσει την ζωγραφιά, παίξτε παντομίμα, γράψτε σημειώματα, μιλήστε ψιθυριστά και χαμηλόφωνα. Μ αυτόν τον τρόπο θα μειώσετε το άγχος του παιδιού και θα τον ενισχύσετε θετικά για κοινωνική δράση.
Πείτε στο παιδί ότι θα μπορέσει να μιλήσει όταν είναι έτοιμο
Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία θέλουν να μιλήσουν αλλά το άγχος τους για ομιλία τα εμποδίζει. Είναι πολύ σημαντικό η πρόοδος να είναι αργή. Έτσι, πριν από τα άλλα θα πρέπει το παιδί να ζει μέσα σε ένα άνετο και ασφαλές περιβάλλον που να το βοηθά να μειώσει το άγχος του.
Κλείνοντας, η παροχή ενός εξατομικευμένου θεραπευτικού προγράμματος το οποίο να εστιάζει στην μείωση του άγχους, στην ενίσχυση της κοινωνικής αυτοπεποίθησης, και των εκφραστικών - κοινωνικών δεξιοτήτων, κρίνεται απαραίτητη για την αναπτυξιακή, κοινωνικο-συναισθηματική και ακαδημαϊκή λειτουργικότητα του παιδιού.
Νόπη Νικηφορίδου
Λογοθεραπεύτρια
Συνεργάτης Λογοποίησης