Προσχολική γλωσσική ανάπτυξη και απερχόμενες μαθησιακές δυσκολίες

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί αν μπορούμε να προβλέψουμε την αναγνωστική δεξιότητα των παιδιών στις πρώτες τάξεις του δημοτικού; Σκεφτήκατε αν μπορούμε να προλάβουμε ή να αποτρέψουμε την εκδήλωση μαθησιακών προβλημάτων στο σχολείο; Μήπως η εκμάθηση του γραπτού λόγου σε ένα παιδί που βρίσκεται στο κατώφλι της Α’ Δημοτικού είναι το αποτέλεσμα μιας σωστής γλωσσικής ανάπτυξης κατά την προσχολική ηλικία παρά ένα τυχαίο, συγκυριακό γεγονός, εντελώς ανεξάρτητο από τις προσχολικές γλωσσικές ικανότητες του παιδιού;

Υπάρχει πληθώρα κλινικών ερευνών που συσχετίζει τις γλωσσικές δεξιότητες και τις διαταραχές τους στα παιδιά προσχολικής ηλικίας με την εκδήλωση προβλημάτων ανάγνωσης και ορθογραφημένης γραφής στο σχολείο. Από την εκτεταμένη επισκόπηση αυτών των μελετών προκύπτει πως τα προβλήματα λόγου και ομιλίας που πρωτοεμφανίζονται στην προσχολική ηλικία, προσδιορίζουν την ικανότητα ενός παιδιού να μάθει να διαβάζει και να γράφει αργότερα στο σχολείο. Συγκεκριμένα τα γλωσσικά ελλείμματα που εκδηλώνονται σε επίπεδο φωνολογικής επεξεργασίας ενοχοποιούνται ως η πιο κοινή αιτία των δυσκολιών ανάγνωσης και γραφής.

Αυτό αναφέρεται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη και όχι σε παιδιά με νοητική υστέρηση για τα οποία ποικίλα και βαθύτερα γνωστικά αίτια ούτως ή άλλως επιβαρύνουν τη μαθησιακή τους επίδοση.

Τι είναι λοιπόν αυτό που ευθύνεται για την κακή επίδοση των ‘έξυπνων’ μαθητών στην ανάγνωση και στη γραφή; Είμαστε πλέον σε θέση να γνωρίζουμε πως η επίδοση ενός παιδιού σε τεστ ‘φωνολογικής επίγνωσης’ (ενημερότητας) είναι στενά συνδεδεμένη με την μετέπειτα επιτυχία του ή αποτυχία του στην ανάπτυξη του γραπτού λόγου.

Η φωνολογική ενημερότητα είναι μια πολυδιάστατη δεξιότητα που περιλαμβάνει την αναγνώριση και το χειρισμό γλωσσικών μονάδων (λέξεων, συλλαβών, μεμονωμένων φωνημάτων/ήχων) και αποτελεί τη βάση για το συλλαβισμό και τη δεξιότητα αναγνώρισης των λέξεων. Ωστόσο δεν περιορίζεται μόνο στην διάκριση αυτών των δομικών στοιχείων του προφορικού λόγου αλλά συνίσταται και στην αντίληψη των σχέσεων μεταξύ τωνφωνημάτων (π.χ. το σύμπλεγμα /στ/ αποτελείται από δύο φωνήματα, σ και τ) καθώς και στον συνειδητό χειρισμό τους μέσα στη λέξη για τη δημιουργία νέων λέξεων μετά από αλλαγή στην θέση κάποιων φωνημάτων (π.χ. αργός/αγρός), μετά από αντικατάσταση ενός φωνήματος με άλλα (σάλι/ζάλη/πάλι), μετά από πρόσθεση ή αφαίρεση φωνημάτων (στρίβω/τρίβω, σκάλα/σάλα).

Επομένως παιδιά λίγο πριν την είσοδό τους στο δημοτικό που ακόμα δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να αποδώσουν τον συλλαβικό ρυθμό (π.χ. να χτυπήσουν παλαμάκια τις συλλαβές μιας λέξης) ή αυτά που δυσκολεύονται να πουν από ποια ‘φωνούλα’ αρχίζει μία λέξη (να απομονώσουν δηλαδή τον αρχικό φθόγγο) πιθανώς να ανήκουν στην ομάδα των «κακών αναγνωστών» που ταλανίζουν τον δάσκαλο στις πρώτες τάξεις του δημοτικού.

Κατά συνέπεια, η πρώτη δημοτικού δεν είναι η ηλικία όπου ένας γονιός πρέπει να διαπιστώνει αν όλα πάνε καλά στην ανάπτυξη του γλωσσικού συστήματος.Τα προβλήματα λόγου με έμφαση τα φωνολογικά ελλείμματα είναι κακοί οιωνοί των μαθησιακών δυσκολιών. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως κάθε είδους προσχολική γλωσσική αδυναμία θα οδηγήσει απαραίτητα σε φτωχή μαθησιακή επίδοση ή σε δυσλεξία. Ευτυχώς, εάν λειτουργήσουμε έγκαιρα και έγκυρα, κάποια παιδιά μπορούν τελικά να αγαπήσουν το σχολειό και τη μάθηση και να αποφύγουν τον άδικο χαρακτηρισμό του ‘τεμπέλη’ μαθητή, αυτού που ‘δεν παίρνει τα γράμματα’. Σήμερα υπάρχει τέτοια δυνατότητα!