Γιατί το παιδί μου δεν μιλά καθαρά
Πολλά παιδιά προσχολικής ηλικίας αργούν στην εξέλιξη της ομιλίας. Σε μερικά από αυτά, η δυσνόητη ομιλία ή η δυσκολία εκφοράς του λόγου οφείλεται σε νευρολογικά ή ανατομικά προβλήματα όπως μια απώλεια ακοής, εγκεφαλική παράλυση ή σχιστία χειλιών ή υπερώας (ουρανίσκου). Όμως ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό παιδιών προσχολικής ηλικίας δεν μιλάει καθαρά, χωρίς να υπάρχει οργανική πάθηση που να δικαιολογεί αυτή την καθυστέρηση.
Τα συμπτώματα είναι δυσκατάληπτη ομιλία με αντικατάσταση, μετάθεση ή απαλοιφή συμφώνων στις λέξεις που έχει ως αποτέλεσμα την κατανόηση της ομιλίας του παιδιού μόνο από άτομα του στενού περιβάλλοντος. Τέτοιες δυσκολίες μπορεί να οφείλονται σε μια εξελικτική ανωριμότητα ή διαταραχή του φωνολογικού συστήματος. Το φωνολογικό σύστημα αποτελεί μέρος του γλωσσικού συστήματος και περιλαμβάνει τους ήχους (φθόγγους) μιας γλώσσας οργανωμένους και ταξινομημένους σε λέξεις με βάση συγκεκριμένους κανόνες. Καθώς ένα παιδί αναπτύσσεται, ακούει τα ενήλικα πρότυπα στο περιβάλλον του και ενεργοποιεί το δικό του φωνολογικό σύστημα. Δυσκολεύεται όμως να προφέρει αμέσως τις λέξεις που ακούει όπως οι ενήλικοι. Για αυτό απλοποιεί τις λέξεις με συστηματικό τρόπο εφαρμόζοντας συγκεκριμένες φωνολογικές διαδικασίες απλοποίησης.
Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να πει «νάνα» αντί για «μπανάνα» επειδή του είναι πιο εύκολο να πει το τμήμα της λέξης που τονίζεται απαλείφοντας την αρχική μη τονισμένη συλλαβή, καθιστώντας παράλληλα τη λέξη δισύλλαβη αντί τρισύλλαβη και επομένως πιο εύκολη. Άλλα παιδιά μπορεί να διευκολύνονται από την πτώση συμφώνων σε λέξεις που έχουν δύο σύμφωνα μαζί, παράγοντας για παράδειγμα την λέξη «κούκλα» ως «κούκα» και την λέξη «σκάλα» ως «κάλα». Μεγαλώνοντας όμως, αυτές οι διαδικασίες απλοποίησης των ακουστικών προτύπων μειώνονται σταδιακά και το παιδί καταλήγει να μιλάει απολύτως καθαρά όπως οι ενήλικοι.
Εφόσον όλα τα παιδιά απλοποιούν την ομιλία τους, πότε υπάρχει πρόβλημα; Ενώ είναι φυσιολογικό ένα παιδί 2-3 χρονών να χρησιμοποιεί κάποιες φωνολογικές διεργασίες, ένα παιδί 4-5 χρονών πρέπει να έχει ολοκληρώσει, αν όχι πλήρως, τότε σε ικανοποιητικό βαθμό, την οργάνωση του φωνολογικού συστήματος και η ομιλία του να είναι κατανοητή. Με άλλα λόγια εάν ένα παιδί εμμένει στη χρήση διαδικασιών απλοποίησης που θα έπρεπε να είχε σταματήσει αρκετούς μήνες πριν, τότε υπάρχει πρόβλημα.
Ένας ειδικός θεραπευτής λόγου και ομιλίας θα πρέπει να αξιολογήσει τη φωνητική και φωνολογική εξέλιξη του παιδιού καταγράφοντας τις απλοποιήσεις που κάνει στην ομιλία του. Από το είδος των απλοποιήσεων ο λογοθεραπευτής προσδιορίζει την ηλικία της φωνολογικής ανάπτυξης του παιδιού και παρεμβαίνει όταν αυτή δεν συμβαδίζει με τη χρονολογική του ηλικία ή όταν οι απλοποιήσεις που κάνει είναι άτυπες και ιδιοσυγκρασιακές, δηλαδή αυτές που δεν παρατηρούνται στη φωνολογική εξέλιξη άλλων παιδιών.
Οι φωνολογικές διαταραχές μπορεί να επιφέρουν επιπτώσεις και στην ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη ενός παιδιού. Όπως προαναφέρθηκε, η δυσκολία στην ομιλία θέτει πολλές φορές το παιδί στη δυσάρεστη κατάσταση να μην γίνεται κατανοητό από το περιβάλλον του. Κατά συνέπεια, οι γύρω του ενδέχεται να ζητούν από το παιδί να επαναλάβει, περνώντας έτσι το μήνυμα ότι δεν μίλησε σωστά. Επιπλέον, οι συμμαθητές του παιδιού είναι πιθανό να κοροϊδεύουν την αδυναμία του να μιλήσει καθαρά, μια κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει στην απομόνωση του παιδιού. Τέτοιου είδους εμπειρίες έχουν συνήθως αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην εμπιστοσύνη του παιδιού στην ικανότητα επικοινωνίας του όσο και στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στην συνολική αυτοεκτίμησή του.